Çölyak Nedir, Tedavisi Nasıl Yapılır?

Beslenme şekilleri araştırılırken mutlaka adı geçen çölyak hastalığı; buğday, çavdar ve arpa gibi besinlerde bulunan glüten proteinine karşı hassasiyet duyan kişilerde görülür. Bir bağışıklık sistemi hastalığı olan çölyak, her yaştan insanda görülebilir ve bu kişiler yalnızca buğday, çavdar, arpaya değil glüten içeren her türlü besine karşı hassasiyet gösterir. Genetik geçişli olabilen bu rahatsızlık nedeniyle ailesinde çölyak hastası bulunan çocuklarda görülme olasılığı fazla olduğu gibi genetik faktörü olmadan da insanlarda görülebilir.

Bağışıklık sisteminin görevi, virüs ve bakteri gibi vücuda zararlı olan maddelere karşı antikor üreterek vücudu korumaktır ancak vücut bazen antikoru yararlı maddelere karşı da geliştirebilmekte ve vücudun glütene karşı antikor üretmesi çölyak olarak adlandırılır. Vücudun glütene karşı antikor oluşturması ince bağırsaklarda hasara neden olarak ince bağırsağın içindeki villus adındaki besin emilimini sağlayan parmaksı çıkıntılardan oluşan tabakanın zarar görmesine neden olur. Bağırsak mukozasında gerçekleşen bu değişiklikler besin maddelerinin sindirimi ile emilimini olumsuz etkileyerek kan yapımının ana elemanları olan demir ve folik asidin emiliminin bozulmasına neden olur.

Toplumda her 100 kişiden birinde görülen çölyak hastalığının ailede çölyak rahatsızlığı olan varsa görülme ihtimali 10 kat artmaktadır. Bunun yanında genetik olarak çölyak rahatsızlığına yatkın kişilerde bu hastalık görülürken glüten intoleransından kaynaklanan bir deri hastalığı olan ve dermatitis herpetiformis adı verilen rahatsızlığın da görülme olasılığı vardır. Ancak hastanın tükettiği besinlerin içinde glüten olmadığı sürece hastalık bir bulgu vermemekte ve bu nedenle buğdayın beslenmede önemli olduğu yerlerde sık görülürken Japonya, Çin, Kore gibi Asya ülkelerinde nadir rastlanmaktadır.

Dünyada çölyak hastalığının görülme sıklığı ülkeden ülkeye değişerek ortalama %1 civarında seyrederken Türkiye’de ise 6 ile 17 yaş arası okul çocuklarında yapılan çalışma görülme sıklığının %1,7, yetişkinler üzerinde yapılan çalışma ise görülme sıklığının %1 olduğunu göstermiştir.

Çölyak Hastalığı Nedir Nasıl Anlaşılır?

Glüten hassasiyetinin neden olduğu bağışıklık sistemi hastalığı olarak tanımlanabilen çölyak rahatsızlığının nasıl anlaşılacağı, belirtileri aşağıda yaş gruplarına ayrılarak açıklanacaktır. Buna göre, çölyak rahatsızlığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

2 yaşının altında olan çocuklarda;

• Kusma
• Karında şişlik
• Kronik ishal
• İştahsızlık
• Gelişme geriliği

2 yaşının üstünde olan çocuklarda;

• Kilo kaybı
• Sinirlilik
• Ergenliğe girişin gecikmesi
• Kronik kabızlık ve kusma
• Birkaç haftadır geçmeyen ishal
• Akranlarından daha kısa ve zayıf olma
• Gelişimin yavaşlaması
• Dikkat eksikliği – hiperaktivite bozukluğu (DEHB), baş ağrıları, öğrenme güçlükleri, kas koordinasyonu ve nöbetlerinin olmaması gibi nörolojik belirtiler

Yetişkinlerde;

• Kansızlık
• İshal
• Karın şişliği
• Kabızlık
• Kusma
• Karın ağrısı ve kramp
• İştahsızlık ve gaz şikayetleri
• Açık renkli veya kötü kokulu dışkı
• Tuvalet ihtiyacının artması
• Kilo kaybı
• Halsizlik ve yorgunluk
• Kemik ya da eklem ağrısı
• Demir eksikliği
• Baş ağrısı
• Nedeni bilinmeyen karaciğer rahatsızlıkları
• Kısırlık
• Deri döküntüleri
• Diş minesi sorunları
• Duygudurum değişiklikleri, sinirlilik ve depresyon

Yaş aralığına göre buradaki belirtilerin birçoğunun birlikte yaşanması halinde mutlaka en yakın hastaneye başvurmak gerekir.

Çocuklarınızda Bağışıklık Sistemini güçlendirmek için tüm bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.

Çölyak Hastalığının Türleri Nelerdir?

Yukarıda sayılan belirtilerin hepsi her çölyak hastasında aynı şekilde görülmeyebilir. Bazılarında belirtiler çok belirginken bazılarında çok hafif şekilde semptomlar görülebilir ve bu nedenle çölyak hastalığının farklı türleri vardır. Bunlar; klasik çölyak, atipik çölyak, potansiyel çölyak ve sessiz çölyak olarak sıralanabilir.

Klasik Çölyak

Klasik çölyak, daha çok süt çocukları ile küçük çocuklarda görülerek bebeğin yaşamının 6 ile 24 ayları arasında gluten alımının başlamasıyla ortaya çıkar. Bu dönemde büyüme geriliği, karında şişlik, kronik ishal, iştahsızlık, halsizlik, kusma, adale zayıflığı gibi semptomlar görülürken sindirim ve emilim bozukluğu daha belirgin olur. Bunun yanında folik asit, demir ve D vitamini eksikliği yani kemik gelişme bozuklukları ve kanamaya eğilim yani pıhtılaşma bozuklukları görülür. Klasik tip çölyak hastalığı tanısı konurken laktoz intoleransı ve paraziter hastalıkların mutlaka araştırılması gerekir. Laktoz intoleransı; karın ağrısı, ishali şişkinlik gibi kendini gösterir ve paraziter hastalıklara giardiasis gibi rahatsızlıklar örnek verilebilir.

Atipik Çölyak

Atipik çölyak hastalığı ise genelde 5-6 yaşından büyük çocuklar ve yetişkinlerde görülür. Bu tip çölyak hastalığında bulgular çok hafif kendini gösterir ve sindirim sisteminin dışında kalan bulgular ön plandadır. Atipik çölyak hastaları yukarıda bahsedilen semptomların yalnızca birini gösterebilir veya boy kısalığı, diş minesi defektleri, demir eksikliği, pubertede gecikme, tekrarlayan karın ağrısı, karaciğer enzimlerinde yükselme, bulantı, kusma ve kabızlık gibi tipik olmayan bulgular görülebilir.

Atipik çölyak hastalarına tanı koymak oldukça zor olmakta ve bu tarz şikayetleri olan kişilerin çölyak hastalığının bulunma ihtimali mutlaka değerlendirilmesi gerekmektedir. Huzursuz bağırsak sendromu ile atipik çölyak birbirine karıştırılabilmektedir ve kemik gelişme problemleri, açıklanamayan folik asit, demir ve B12 vitamini eksikliği, karın şişliği, tekrarlayan karın ağrısı, serum albümin düzeyinde düşme gibi hallerde de çölyak hastalığının olabileceği mutlaka göz önüne alınmalıdır.

Sessiz Çölyak

Sessiz çölyak rahatsızlığı halinde kişide bu rahatsızlığa dair herhangi bir bulgu ve kişinin buna dair şikâyeti yoktur. Ancak bu kişinin yakınlarına çölyak teşhisi konulduktan sonra yapılan aile taramalarında ya da başka bir sebepten dolayı yapılan tetkiklerde çölyak hastalığının keşfedilmesi söz konusudur.

Potansiyel Çölyak

Çölyak testlerinde pozitif sonuç çıkan ancak ince bağırsak biyopsilerinin normal veya minimal değişiklik göstermesi durumunda potansiyel çölyak söz konusudur. Böyle bir halde sonraki yıllarda glüten hassasiyeti çıkabileceğinden dolayı düzenli doktor kontrolü yapılmaktadır.

Non-Çölyak Gluten Hassasiyeti

Toplumun yaklaşık %20’sinde rastlanan non-çölyak gluten hassasiyetinde kişinin vücudu glüteni tolere edemez ancak kanında çölyak rahatsızlığına özgü antikorlar yoktur ve ince bağırsak dokusunda da herhangi bir hasar gözlenmemektedir. Belirtiler çölyak hastalığıyla benzerdir ama daha hafif seyreder. Non-çölyak gluten hassasiyeti halinin herhangi bir testi yoktur bu yüzden diğer rahatsızlıklar elendikten sonra teşhis konmaktadır.

Çölyak Hastalığı Tehlikeli Midir?

Çölyak hastalığı uzmanların açıklaması dahilinde öldürücü bir hastalık olarak kabul edilmektedir ve tek tedavisi glütensiz diyet olarak tanımlanır. Çölyak genetik bir hastalık olduğu için uzmanlar bu hastalıktan sakınmak için akraba evliliklerinde uzak durulmasını, 1 yaşına kadar bebeğe mutlaka anne sütü verilmesini ve 6 aydan önce bebeklere asla bisküvi gibi buğday unu katkılı besinlerin verilmemesini tavsiye etmektedir.

Çölyak Hastalığı Geçer Mi?

Çölyak hastalığı geçer mi sorusu yukarıdaki açıklamalardan sonra ilk akla gelecek soru olacaktır, bu soruya hastalığın yaşam boyu süreceği ve hastalığın sona ermesini sağlayacak bir tedavi yöntemi bulunmadığı cevabı verilecektir. Bir çölyak hastasının yapması gereken tek şey glütensiz diyet uygulamak ve doktor yardımına başvurmaktır çünkü kişi bu hastalığının bilincine ancak doktor kontrolü ile varabilir ve o zamana kadar vücudunda oluşan hasarların tedavisini de doktor yapmaktadır. Tedavi sürecinde glütensiz diyet uygulanarak bağırsak yapısının düzelmesi sağlanır, iltihap düzelir ve sindirim sistemindeki emilim normale döner. Bundan sonra ise hastanın gluten olmadan hayatını sürdürmelidir ve bunun için bir diyetisyenden yardım almak gerekebilir.